ABC wolontariatu. Jak zorganizować wolontariat w szkole?

Przestrzeni do podejmowania pierwszego wolontariatu najlepiej szukać tam, gdzie spędzamy dużo czasu, rozwijamy się, nawiązujemy nowe znajomości i budujemy pogłębione relacje - wolontariat staje się wtedy naturalną częścią codziennego życia. Dla dzieci i młodzieży szkoła jest takim naturalnym miejscem do podjęcia pierwszych działań na rzecz innych.

Zgodnie z Ustawą o systemie oświaty – Prawo oświatowe „zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze i specjalistyczne organizowane dla uczniów mających trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi, jak również nadobowiązkowe zajęcia pozalekcyjne mogą być prowadzone z udziałem wolontariuszy”[1]. W myśl ustawy wolontariuszami mogą być zarówno osoby z zewnątrz, które chcą świadczyć pomoc szkole, jak i sami uczniowie i pracownicy danej szkoły, którzy mogą świadczyć wolontariat zarówno na rzecz szkoły jak i środowiska lokalnego tj. organizacji pozarządowych innych instytucji publicznych.

Także podstawa programowa kształcenia ogólnego podkreśla,  że zadaniem szkoły jest rozwijanie postaw obywatelskich i społecznych uczniów, w duchu akceptacji i szacunku do drugiego człowieka; tworzenie warunków do rozwijania komunikacji i współpracy w grupie (w tym w środowiskach wirtualnych); przygotowanie i zachęcanie do podejmowania działań na rzecz środowiska szkolnego i lokalnego, w tym do angażowania się w wolontariat; rozwijanie u uczniów kreatywności i przedsiębiorczości poprzez udział w projektach zespołowych lub indywidualnych oraz stosowanie innowacyjnych rozwiązań programowych, organizacyjnych i metodycznych. [2]

Wolontariat, jako działanie pomocowe na rzecz innych oraz okazja do zaangażowania ucznia może być także traktowany jako jedna z alternatywnych strategii, wspierających procesy nakierowane na zmiany w funkcjonowaniu uczniów i społeczności szkolnej, pożądane z punktu widzenia założeń profilaktyki szkolnej. W okresie dorastania uczniowie znajdują się pod silnym wpływem grupy rówieśniczej: dzięki obserwacji i uczestnictwu w grupie zdobywają informacje, przyjmują określone postawy aprobują sposoby postępowania i wartości. Zaangażowanie uczniów o charakterze wolontarystycznym pozwala tworzyć pozytywne mechanizmy wzajemnego wpływu grupy rówieśniczej, m.in. w formie rówieśniczego doradztwa (wsparcie w grupie rówieśników), rówieśniczej edukacji (samopomoc koleżeńska) czy rówieśniczego liderstwa (przewodnictwo w grupie rówieśników). [3]

Aby wolontariat stał się skuteczną strategią profilaktyczną należy zadbać o: ustalenie celu rozwojowego, tak aby uczestnictwo w działaniach wspierało rozwój uczniów; zaplanowanie działań jako logicznej całości programu profilaktycznego; zaangażowanie osoby odpowiedzialnej za działania, animującej młodzież i udzielającej wsparcia; adekwatność zadań do kompetencji i potrzeb uczniów; wsparcie dla działań.

Z wszystkich zapisów prawnych oraz wyprowadzonych z nich zadań szkoły wynika zatem, że każda placówka może z powodzeniem – w ramach swoich zadań edukacyjnych i wychowawczych – organizować szkolny wolontariat.

Przybliżamy tylko kilka dobrych praktyk szkolnych z całej Polski, ze wskazaniem na różne aspekty organizacji wolontariatu uczniów i uczennic  oraz rolę uczniów, nauczycieli i dyrekcji w ich powstaniu i realizacji. Traktujcie je przede wszystkim jako inspirację, każde rozwiązanie adaptując  do lokalnego uwarunkowania.

Jaki wolontariat w naszej szkole? Szkolny klub wolontariusza: wewnętrzna organizacja szkoły zatwierdzona przez Dyrektora Szkoły lub Uchwałę Rady Pedagogicznej na podstawie regulaminu i programu profilaktyczno-wychowawczego. Sekcja w ramach Samorządu Uczniowskiego: jej działalność jest wpisana w program działań Samorządu Uczniowskiego. Wolontariat uczniów w zewnętrznych instytucjach:  udział w jednorazowych akcjach organizowanych przez zewnętrzne podmioty, włączanie się uczniów – indywidualnie lub zespołowo – w działania na rzecz lokalnych instytucji. Tandemy wolontariackie: wolontariat opierający się na wzajemnej wymainie wiedzy i umiejętności.

Szkolne koło wolontariatu to wydzielone organizacyjnie działanie w szkole, dlatego do jego powołania potrzebne są: regulamin i plan działań koła, zgoda Dyrekcji lub Rady Pedagogicznej (zalecana także akceptacja Rady Rodziców).

W ZSP w Równem działa Szkolne Koło Wolontariatu. W lutym 2017 roku opiekun koła zorganizował dla uczniów i uczennic warsztat na temat roli i wizerunku wolontariusza – uczestnicy układali wspólnie definicje wolontariatu, określali cechy idealnego wolontariusza, rozmawiali o motywach bycia wolontariuszem. Podobne spotkania i warsztaty stanowią ważną część całej działalności koła. Co możemy wyciągnąć dla siebie z dobrej praktyki? powołanie do życia Szkolnego Koła Wolontariatu rola opiekuna szkolnego wolontariatu w motywowaniu i przygotowaniu uczniów do podjęcia wolontariatu wsparcie rozwojowe szkolnych wolontariuszy poprzez szkolenia i warsztaty.

Rola dyrekcji

• Formalne powołanie szkolnego koła wolontariatu.
• Wytypowanie lub współdecydowanie razem z Radą Szkoły o wyborze opiekuna szkolnego koła wolontariatu.
• Dbanie o formalną stronę działalności koła razem z opiekunem – kwestie związane z porozumieniami, wyjściami poza szkołę, ubezpieczeniami, współpracą z innymi instytucjami itp.
• Aktywny udział w pracach lub podsumowaniach pracy szkolnego koła.

Rola nauczyciela

• Zainicjowanie pierwszego spotkania koła, a wcześniej współtworzenie jego regulaminu i programu wspólnie z nauczycielami i uczniami.
• Rekrutacja wolontariuszy do koła na terenie szkoły.
• Organizacja warsztatów doskonalących dla wolontariuszy.
• Dbałość o motywację i zaangażowanie uczniów w wolontariat.
• Podsumowanie wolontariatu wspólnie z uczniami.
• Pozyskiwanie sojuszników zewnętrznych, organizacji, w których szkolni wolontariusze mogą wykonywać swoje działania.

Rola uczniów

• Współtworzenie programu szkolnego koła.
• Aktywny udział w pracach szkolnego koła wolontariatu.
• Dokumentowanie i upowszechnianie wśród rówieśników rezultatów pracy koła.

Więcej o krokach powołania szkolnego koła wolontariatu znajdziecie tutaj: http://ochotnicy.waw.pl/images/bazawiedzy/broszura_szkolny.pdf

Wolontariat może być też jednym ze stałych działań samorządu uczniowskiego (SU) w szkole. Władze  SU mogą powołać sekcję/organ lub osobę odpowiedzialną za wolontariat i wpisać rozwój szkolnego wolontariatu w swój plan działania.

Przedstawiciele samorządu uczniowskiego w Gdyńskim Liceum Autonomicznym zorganizowali jednorazową akcję charytatywną „Świąteczna skarpeta”. Patronowała jej organizacja Soroptimist International Union of Poland. Działanie uczniów polegało na zbieraniu pieniędzy do specjalnie przygotowanych i zapieczętowanych pojemników oraz na promocji codziennego oszczędzania na zbędnych przekąskach. Efektem akcji było przekazanie kwoty 1500 zł dla Stowarzyszenia Pomocy Kobietom Maltretowanym i ich Dzieciom „Krąg”. Co możemy wyciągnąć dla siebie z dobrej praktyki? wolontariat zorganizowany wokół samorządu uczniowskiego organizacja szkolnego wolontariatu akcyjnego współpraca przy wolontariacie z zewnętrznymi sojusznikami charytatywny cel wolontariatu szkolnego.

Często spotykanym w regulaminach SU zapisem jest: szerzenie i rozwijanie wolontariatu wśród uczniów i uczennic. Istotne jest oczywiście odwołanie się do potrzeb i zainteresowań uczniów. Oznacza to, że władze SU powinny zapytać szkolną społeczność, jakie są jej preferencje co do działań wolontarystycznych, a dopiero później tworzyć szczegółowy plan działania.

Przewodniczący SU, uprawniony do reprezentowania uczniów na zewnątrz, może w imieniu szkolnej społeczności zdobywać sojuszników do realizacji szkolnego wolontariatu: lokalne NGO, instytucje, hufce harcerskie. W wielu szkołach jednym z organów SU jest rada samorządów klasowych, w której skład wchodzą przedstawiciele z każdej z klas – ich obecność może wesprzeć SU w upowszechnianiu idei wolontariatu bezpośrednio w klasach.

Nie zawsze jednak w szkołach istnieje możliwość powołania szkolnego koła wolontariatu czy organizacji wolontariatu w ramach działalności SU. Jeśli z różnych względów  (np. brak dobrej woli dyrekcji, nieudane próby rekrutacji uczniów do koła czy brak chętnego nauczyciela do odpowiedzialnej funkcji opiekuna koła) tak jest w waszej szkole, można zaproponować uczniom i uczennicom wolontariat poza szkołą, wyszukując ciekawe edukacyjne oferty lokalnych czy ogólnopolskich organizacji i przedstawiając je uczniom. Ogromną rolę w organizacji tej formy wolontariatu pełnią wychowawcy klas.

W Gimnazjum im. Czesława Miłosza w Topoli Królewskiej uczniowie i uczennice w ramach działań w programie „Młodzi przedsiębiorczy” zorganizowali projekt czytelniczy „Czytamy dzieciom z przedszkola”. Co miesiąc spotykali się z grupą przedszkolaków, którym czytali wybraną książkę i organizowali aktywności wokół lektury. Co możemy wyciągnąć dla siebie z dobrej praktyki? regularność i cykliczność spotkań wychodzenie z działaniami wolontariackimi poza własną szkołę wolontariat na rzecz młodszych kolegów i koleżanek organizacja wolontariatu w ramach zewnętrznego programu edukacyjnego wybranej instytucji.

Rola dyrekcji

• Zgoda na rozpowszechnianie ofert wolontariatu zewnętrznych organizacji na terenie szkoły (plakaty, ulotki, wizyty przedstawicieli organizacji pozarządowych na lekcjach itp.).

Rola nauczyciela (zazwyczaj wychowawcy)

• Mapowanie zainteresowań uczniów w obszarze wolontariatu, „wyłapywanie” uczniów zainteresowanych działalnością wolontariacką poza szkołą.
• Wyszukiwanie ofert wolontariatu lokalnych i ogólnopolskich organizacji, sporządzanie i przedstawianie z nich komunikatów zrozumiałych dla uczniów, kontakt z przedstawicielami organizacji pozarządowych oferujących wolontariat w szkole.
• Pośredniczenie w kontakcie uczeń – rodzic – organizacja oferująca wolontariat.
• Monitoring edukacyjnych efektów wolontariatu uczniów.

Rola uczniów

• Otwartość na różne formy wolontariatu poza szkołą.
• Aktywne uczestnictwo w wolontariacie i odnoszenie jego efektów do swojego procesu uczenia się.

Źródłem tandemów wolontariackich jest wzajemne uczenie się języka obcego (my uczymy się nowego dla nas języka od osoby, która ma w danym zakresie kompetencje większe od naszych; w zamian za to przekazujemy od siebie te umiejętności/wiedzę, które są naszą mocną stroną). Ten format z powodzeniem można przenieść na praktykę wolontariatu w szkole, zarówno wewnątrz szkolnego koła wolontariatu jako technikę pracy, ale także jako odrębny typ szkolnego wolontariatu.

Uczniowie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Międzyborzu zrealizowali w ramach programu "Solidarna Szkoła" projekt "Podaj Dalej", którego celem było przekazywanie swoich umiejętności innym. Każdy z nich wybrał jedną umiejętność, której chciałby nauczyć innych i zrealizował własne szkolenie. Tematów było wiele: gotowanie, śpiew, obsługa telefonu czy komputera, a nawet nauka gry na gitarze. Była to też okazja do dobrej zabawy i poznania się nawzajem. Okazało się, że ucząc innych, można też wiele nauczyć się samemu. Uczniowie i uczennice prowadzili fanpage na Facebooku, gdzie wrzucali relacje z kolejnych spotkań, a także dzielili się zdobytymi umiejętnościami, np. publikując przetestowane przepisy kulinarne. Projekt promował zarówno solidarność z rówieśnikami, jak i międzypokoleniową. Pokazywał, jak łatwo możemy dzielić się tym, co mamy i ile radości to sprawia.  Był rodzajem nieformalnego wolontariatu, prostym działaniem, które zrealizować można nawet wtedy, kiedy mamy małe zasoby. Co możemy wyciągnąć dla siebie z dobrej praktyki? wolontariat jako źródło podnoszenia własnych kompetencji samopomoc koleżeńska jako start-up szkolnego wolontariatu wolontariat zainspirowany zewnętrznym programem edukacyjnym autopromocja i docenianie wolontariuszy wsparcie rozwojowe wolontariatu szkolnego (doskonalenie wolontariuszy).

Zasada działania tandemów jest prosta: do każdej chętnej osoby zainteresowanej wolontariatem dobieramy drugą osobę, która też zgłosiła się do szkolnego wolontariatu. Ważne, żeby na podstawie wcześniejszej ankiety lub rozmowy dobrać pary, które uzupełniają się kompetencjami.

Rola nauczyciela

• Zbierania zgłoszeń od chętnych uczniów, pomoc w mapowaniu ich kompetencji.
• Stworzenie przestrzeni do tworzenie tandemów (np. poprzez sporządzenie z uczniami i wywieszenie krótkich wizytówek wolontariuszy z imieniem, mocnym obszarem i obszarem do poprawy).
• Tworzenie bazy ofert wolontariackich i ich udostępnianie tandemom.
• Organizacja warsztatów dla wolontariuszy (to czas kiedy tandemy wolontariackie mogą się sieciować).
• Monitorowanie efektów pracy tandemów.

Rola ucznia

• Podsumowanie swoich dobrych stron i tych, które wymagają jeszcze poprawy.
• Otwartość na łączenie się w pary i rozwijanie swoich kompetencji.
• Podsumowywanie efektów pracy w tandemach.